Birçok kullanıcın sadece periyodik bakımlarda yağladığı, pek önemsemediği bir parçadır zincir. Motor tipine, kullanıma ve bakıma göre değişmekle beraber ortalama ömrü 20.000km civarındadır. Bakımsız bir zincir sadece kendini eskitmez üzerinde koştuğu ön-arka zincir dişlilerini de aşındırır. Bakımsız bir zincir mutlu olarak çıkılan bir geziden, yaralanma hatta ölüme varabilecek kazalara sebep verebilecek kadar tehlikelidir. Kopan bir zincir en iyi ihtimal yere serilirken, ön zincir dişlisine dolanıp motor bloğunu kırma, daha da kötüsü arka tekerleğe dolanıp kitlenmeye kadar çok tehlikeli ve masraflı sorunlara neden olabilir. Bu nedenle zincir bakımına gerekli özeni göstermeli ve vaktinde yenileme işlemini yapmalıyız. Öncelikle zincirin yapısına, tiplerine ve bize sağladıkları yararlara bir bakalım.
Motosikletlerde kullanılan iki zincir tipi vardır: O-Ring zincirler ve O-Ring’siz zincirler.
O-Ring’siz zincirler eski tip açık zincirlere denir. O-Ring bulunmadığı için pim yatağı ve dış bakla arasında yağ muhafazası iyi yapılmadığı için kısa sürede dış ortamlardan etkilenme ve sızma sebebiyle yağ miktarı azalır ve özelliğini yitirir, aşınmalar hızlanır. Bu tip zincirler daha kısa ömürlüdür ve sık bakım yapılma zorunluluğu vardır. Günümüzde kullanımı oldukça azalmıştır. Bu olumsuzlukları azaltma amaçlı yeni zincirlerde O-Ring keçe teknolojisi kullanılmaya başlanmıştır.
O-Ring zincirler adlarını içerdikleri O şekilli keçelerden alırlar. Farklı üreticilerin adlandırdığı X-Ring, W-Ring, Z-Ring ve benzeri ürünler de O şekilli keçe kullanırlar. Sadece keçe gövdesinin şeklindeki değişikliğe göre isim alırlar. Farklı şekilli keçeler, zincirin üzerinde daha çok yağ tutulmasını böylece hem iç sürtünmesini azaltma hemde bakım aralıklarını uzatma amaçlı kullanılmaktadır.
O-Ring (X)'in yan kesiti görülmekte.
Örnek verecek olursak milisaniyelerin ölçüldüğü drag yarışmalarında en küçük güç kaybı bile hesaplanmakta ve zincirin etkisi dahi ölçülmektedir. Bu ölçümlerde X-Ring zincirlerin diğer tip zincirlere göre daha düşük sürtünme ve yuvarlanma direnci gösterdiği görülmüştür. Bunun nedeni olarak bu tip zincirlerin ince x şekilli keçeleri arasında daha fazla yağ tutma özelliğine sahip olması gösterilebilir.
Şimdi standart O-Ring zincir kesitine bakalım. Çizimde kırmızı olarak belirlenmiş olan parça O-Ring keçedir. Bu keçe, pim yatağı ve dış bakla arasında yağlayıcı sıvının muhafazasını sağlamakta böylece hareketli olan bu aksamın ömrünü uzatmaktadır.
Sözün özü zincir ömrü için hayati önem taşıyan O-Ring keçelerin korunması büyük önem arz eder.
Zincir Bakımı
Zincir bakımı üç aşamada gerçekleşir.
1. Temizlik
2. Yağlama
3. Ayarlama ve Bakım Periyodu
Zincir Temizliği
Temizlik zincir ömrünü doğrudan etkileyen en önemli unsurdur. Zincir açıkta çalışan bir parça olduğu için dış etkenlere karşı savunmasız bir konumdadır. Kir, zincirin yağlanmasını sağlayan maddeleri bünyesinde toplayıp yağlama özelliklerini bozar, sürtünmeyi arttırır. Neticede aşınmalar artar ve zincir ömrü kısalır. Kum, çamur, toz, çer çöp gibi zincire yapışması kolay olan maddeler kısa sürede zincirin üzerinde birikirler. Kullanım yerine göre zincir temizlik işlemlerini planlamanız gerekir. Çoğu üretici her 500km’de zincirinizi yağlayın diye uyarır. Ancak buna uymak ne derece doğrudur tartışmaya açıktır. Çünkü zincir kirlenmesi kullanım koşullarına göre değişen bir yapıdadır. Cross, enduro gibi doğa şartlarında ilerleyen, tozla, çamurla bir arada olan motosikletler çok daha kısa sürede zincir kirletirken, racing, cruiser ve touring tarzı motorlar asfalt ağırlıklı gittikleri için çok daha uzun km’lerde zincir bakımına ihtiyaç duyarlar.
Aşağıdaki iki fotoğrafta farklı kullanım koşullarında zincirin ne derece kirlendiğine bir bakın.
Bir kross motosiklet arazi kullanımından sonra ciddi oranda kirlenmiş. Zincirdeki yağı tozun emdiği bariz bir şekilde ortada. Toz, toprak, zımpara gibi metal aksamı aşındırmakta.
Bu fotoğrafta da asfalt ağırlıklı yol yapmış bir motosikletin zincir kirliliğini görüyoruz. Yağlı kısım rahatlıkla göze çarpıyor ve sadece yağlama yapılarak bir süre daha bu şekilde kullanılabilir.
Zincirimizi nasıl temizlemeliyiz?
Birçok kullanıcı farklı teknikler uyguladığını söylemekte, doğru veya yanlış bunu uygulamaktadır. Bu yanlış uygulamalarla yağsız kalan keçeler zarar görüp yırtılmaktadır. Örneğin sıkça yapılan bir hata balata temizleme spreyi kullanılmasıdır. İçinde yağ ve kir çözücüleri bulunan, yağlama özelliği olmayan bu ürünlerin kullanımı hem O-Ring’lere ciddi zararlar vermekte hemde O-Ring’in koruduğu yağın özelliğini bozmaktadır. Tamamen yağı zincirden temizleyen bu kimyasalları kullanmak doğru değildir. Diğer çok önemli hatayı da özellikle bilgisiz ustalar ve servis çalışanları yapmaktadır. Benzin, mazot hatta tiner gibi maddelerle zincir temizliği O-Ring’lere zarar vermeye yeter de artar bile. Bu tarz ürünler eski tip açık zincirlerde rahatlıkla kullanılabilir. Unutulmaması gereken nokta, zinciri temizlerken bile asla yağsız bırakmamak gerekliliğidir.
Editörün Notu: Birçok motosiklet kullanıcı WD-40 ve türevi kontakt yağlayıcı, pas temizleyici spreyleri hem temizlik hemde yağlama amaçlı kullanmaktadır. Yerli ve yabancı forumlarda bu konu üzerinde ciddi tartışmalar olmuş, kimi kullanıcı uzun zamandır kullanıyorum sorun yok derken bazı kullanıcılar yeterli yağlama olmadığından zincirine zarar verdiğini belirtmiştir. Esasen bu konuda yapılmış ciddi bir çalışmada göremedim. Ancak kişisel görüşümü belirtmek isterim. WD-40 ve benzeri ürünler stoddard gibi solventli kimyasallar içermektedir. Bu solventler kuru temizleme sağlayan maddelerdir. Kullanıldığında pin yataklarını ve keçeleri yağdan temizleyerek kurutabilir. Neticede geriye sadece ince katmanlı bir yağ kalır. Bu yağ ağır şartlarda çalışan (yüksek basınç, toz-kir-çamur) zinciri korumada yetersiz kalır ve aşınmalar başlar. Bu tarz ürünlerin yağlama amaçlı kullanılmamasını tavsiye ederim.
Adım adım zincir temizliği.
Öncelikle motosikletimizi temizlik için hazır konuma getirmeliyiz. Orta ayaklığı olan motosikletlerin zincir temizliği çok kolay yapılabilmektedir. Orta ayaklığın olmadığı motorlarda arka sehpa kullanılarak motosiklet dik konumda arka tekerler boşa alınarak temizlik yapılabilir.
DİKKAT: Bazı sürücüler daha kolay olur diye orta sehpaya aldıkları motosikletlerini çalıştırarak zinciri çevirirler ve temizleyip yağlamaya kalkarlar. Birçok kişinin bu uygulama sırasında ciddi şekilde yaralandığını belirtmek isterim. Her zaman motor kapalı haldeyken bakımı yapınız.
Temizlik için boya fırçası veya diş fırçası, küçük bir kap, bez parçası, 1lt kadar gazyağı veya zincir temizliği için özel üretilmiş spreye ihtiyacımız var.
Gazyağına batırılmış fırça ile zincir ve dişlisini iyice temizliyoruz. Gazyağının en önemli özelliği en katı yağlı kirleri bile kolayca temizlerken içerdiği yağ ile zinciri de yağlamasıdır. Zincir temizlense bile bir iki defa daha üzerinden gazyağı geçirmek ulaşılması zor olan ön zincir dişlisinin de gazyağına iyice bulanmasını ve temizlenmesini sağlar.
Zinciri temizlerken her turda dişliyide fırçalayarak eski yağ, kir tortularını da temizliyoruz.
Daha önceki yağlamalardan sürüş sırasında jant’a sıçrayan kirleri de gazyağlı fırça ile temizleyebiliriz.
Temizlik işlemi sonrasında bir bez ile zincirde ve dişlide kalan gaz yağını hafifçe emdiriyoruz.
Cantımıza ve lastiğimize sıçrayan gazyağını temizliyoruz.
Eğer motor temizlik sonrası yıkanacaksa gazyağı temizlenmeden bırakılmalıdır. Asla basınçlı sıcak/soğuk su ile zincir temizliği yapılmamalıdır. Yıkama sırasında deterjanlı suyun zincire gelmemesine dikkat edin.
Fren diskini de temizlemenizde fayda var. Gazyağı’nın temizleme sırasında diske de sıçrayabileceği ihtimaline karşı sabunlu su ile diski de mutlaka temizleyin. Aksi takdirde frenleme performansın da düşme ve dolayısıyla kaza yapma riski doğabilir.
Yıkama sonrası kurulama işlemini yapıyoruz. Özellikle zinciri kuru bir bez ile nemden uzaklaştırıyoruz.
Evet zincirimiz temizlendi ve kurulandı.
Zincir temizliğini kolaylaştırıcı çeşitli ürünlere de rastlamaktayız. Özellikle bu iş için üretilmiş fırçalar büyük kolaylık sağlamaktadır.
Otomatik zincir temizleme kitleri de son zamanlarda dikkat çeken ürünler arasında. Şahsi görüşüm zinciri bizzat kendinizin temizlemesi hem süre bakımından hemde etkin temizlik açısından daha uygun olacaktır.
DİKKAT: Yağlama ve temizlik işlemi sonrasında lastiğe gazyağının veya yağın bulaşıp bulaşmadığını kontrol edin. Varsa temizleyin. Aksi durumda motosiklet patinaja düşüp kontrolsüz hareketler yapıp kazaya sebep verebilir.
Zincirin Yağlanması
Zincir yağları iki çeşide ayrılır. Sıvı yağ şeklinde olanlar ve ince yoğun kıvamlı (wax ing.) olanlar. İki üründe zincir yağlamasını başarılı bir şekilde gerçekleştirir. Aradaki fark kullanım şartlarına göre değişiklik göstermektedir. Yoğun kıvamlı gress gibi olan yağlar bünyesinde tozu, çamuru, ince kumu kolayca taşır. Bu nedenle tozlu, bozuk zeminli, topraklı koşullarda yol alan motosikletlerde kullanılması doğru değildir. Bu koşullarda sıvı zincir yağların kullanımı çok daha etkin koruma sağlamaktadır. Yoğun yağlar, zincire daha iyi tutundukları için asfalt yollara ve racing gibi yüksek hızlara çıkan motosikletlerde kullanıma uygun yağ tipidir. Bu tarz ürünleri bulamama durumunuz olursa 80/90 vites kutusu yağı kullanabilirsiniz.
Adım adım yağlama
Öncelikle yanımıza küçük bir karton parçası, bez ve yağı alıyoruz. Karton parçası içten yağlama sırasında yağın başka yerlere sıçramasını engelleme amaçlıdır. Gelelim yağlama işlemine.
Zincir mutlaka iç kısımdan yağlanmalıdır. Böylece dönme sırasında yağ merkez kaç ile dışa doğru savrularak zincirin her kısmına ulaşabilir.
Zincirimiz ve dişliler yağlandı.
İPUCU: Zinciri yoldan geldikten hemen sonra sıcak haldeyken yağlamak çok daha etkili sonuç vermektedir. Sıcaklıktan vizkositesi artan yağ çok daha iyi zincire işler.
Ben yağdan hoşlanmam, yağlayamam, zamanımda yok. Bana alternatif ne önerirsiniz?
Böyle bir soruya cevap otomatik zincir yağlama sistemleri olarak verilebilir. Birçok firmanın zincir yağlama sistemleri vardır. Elektronik kontrollü olanlarından tutunda basit mekanik aksam teknolojili çok çeşitli ürünlere rastlayabilirsiniz. Bu ürünlerle sürüş sırasında belli aralıklarla zincir devamlı yağlanır. Elektonik olanlar hıza bağlı olarak yağlama miktarını ayarlayabilmektedir.
Pro-Oiller marka elektronik kontrollü yağlama sistem düzeneğini görmektesiniz.
Zincir Ayarı
Zincir ayarının kontrolünü her zaman yapabilirsiniz. Elinizle zinciri alt taraftan yukarı kaldırdığınızda 1,5 - 2 cm kadar esneme payının olması gerekir. Bu pay, arka çatalın yukarı aşağı doğru yaptığı hareket sırasında zincirin aşırı gerilmesini önlemek amacıyla bırakılmaktadır. Ayar sonrası motosikletin üstüne oturup zincir gerginliğini gözleyerek ayarı kontrol etmelisiniz. Aşırı gergin bir zincir aşınmayı hızlandırır ve parça kırılmasına neden olabilir.
Zincirin aşırı boşluklu bırakılması yolda sizi tehlikeye sokabilir. Zincir dişliden çıkabilir ve janta dolanabilir. Bu sefeple zincir gerginliğini belli aralıklarla kontrol edip, eğer deneyimliyseniz siz yapmalısınız yada servisinize bu ayarı yaptırmalısınız.
DİKKAT: Bazı tamirciler aşırı sünmüş zincirleri biraz daha kullanabilme açısından aradan bakla çıkartma yoluna giderler veya size önerebilirler. Böyle bir uygulama sonrası hayatınız tehlikeye girer. Bunun yanında ön – arka zincir dişlisininde aşınmasını arttırır. Kesinlikle böyle bir işlem yaptırmayınız.
Zincirimi değiştirme zamanının geldiğini nasıl anlarım?
Bunu anlamanın birkaç değişik yolu vardır.
1.Zincir sünme payına bakın. Artık zincirin gerdirme ayarı sonlara yaklaşmışsa zincirin değişme zamanı gelmiştir.
2.Zincir sesi. Yağlasanız dahi zincir şakırtıları geliyorsa zincir yatakları oldukça aşınmıştır. (Zinciri söküp iki ucundan tutup dışa ve içe doğru yapılan çekme-itme hareketleriyle boşluk durumu rahatlıkla kontrol edilebilir.)
3.O-ring’lerin gözle kontrolü. Kopmuş, zedelenmiş, boşluk yapmış ise zincirin değişmesi gereklidir.
4.Zincir bakla kontrolü. Baklalarda çatlama, deformasyon görünüyorsa mutlaka değiştirilmelidir.
Zincir ömrünü nasıl uzatabilirim?
1.Ani yüklenmelerden kaçının. Sert debriyaj bırakmak, lastik yakmaya çalışmak, tek tekere kalkma gibi zincire ani yüklenmelerden kaçının.
2.Bakım periyodunu sıklaştırın. Her uzun gezi sonrası zincirinizi en azından yağlayın.
3.Kaliteli standartlara uygun zincir yağlarını tercih edin.
4.Zincir ayarlarınızı kontrol edin, gerekiyorsa ayarlayın/ayarlatın.
5.Eskimiş bir zincir dişlisine takılan yeni zincir kısa sürede zarar görecektir. Bu sebeple kullanım ömrünü doldurmuş zincir dişlisini mutlaka değiştirin. Böylece zincir’in ömrünü uzatmış olursunuz.
6.Ön zincir dişlisi ve arka zincir dişlisi hiza kontrolünü mutlaka yapın. Özellikle arka teker sökülüp takıldıktan sonra bu kontrolü yapmanızda fayda var. Farklı bir hizada çalışma sonucu zincir açı yapacak, hem ses artacak hemde zincirinizde düzensiz ve hızlı bir aşınmaya yol açacaktır.
Atalarımız çok güzel bir söz söylemiş:
“Bakarsan bağ, bakmazsan dağ olur.”
Motosikletimizi keyifle sürmek için ona gereken özeni gösterelim.
Hasan Alp İNAN
http://www.motoaktuel.com
VWci adlı üyeden alıntı
