RULMANLAR - ( Rulman Hasarları )
Rulman hasarları; % 36 yağlama hatası, %14 kirlenme, %16 hatalı montaj, % 34 eskimeden kaynaklanır. Buradan çıkan sonuç %66 gibi büyük bir oranın bizim kontrolümüzle daha da aşağı indirilebilecek bir durumda olmasıdır. Bunun için rulman seçiminden, toleransa, çalışma ortamına, vb. birçok kriter göz önüne alınmalıdır. Önceden alınabilen bütün önlemlere rağmen, bir rulman vaktinden önce hasara uğrayabilir.
Rulman Hasarı Nasıl Başlar ?
Yuvarlanma; yük taşıyan yüzeyin yüzey toleranslı olarak etkiyen kayma gerilimlerinin sonucudur. Bu gerilmeler yüzeye kadar derece derece ilerleyen çatlaklar meydana getir. Yuvarlanma elemanları çatlaklar üzerinden geçtikçe parçacıklar koparır. Bu tip rulman hasarı oldukça uzun süreye yayılan bir hasardır. Ve kendisini artan gürültü ve titreşimle belli eder.
Rulmanlarda Çalışma Esnasında Yapılması Gerekenler
Çalışmada bir düzensizlik olup olmadığını anlamanın yaygın yollarından biri dinlemektir. Gıcırtı, yüksek ve tiz ses yada bunlara benzer diğer anormal sesler, genellikle çalışma şartlarının kötü olduğunun göstergesidir.
· Yüksek ve tiz ses -- uygun olmayan yağlama
· Madeni bir ses -- yetersiz yatak boşluğu
· Montajdan dolayı bilezik hasarı -- rulmanın yerine göre değişen seslerdir.
· Ciddi bir şekilde hasarlı rulman ise -- düzensiz ve yüksek bir gürültü doğurur.
Yüksek sıcaklık (dokunma), genellikle rulmanın anormal bir şekilde çalıştığını gösterir. 1250 C’den yüksek sıcaklıklarda uzun süre çalışılırsa rulman ömrü azalır.
Sebepleri :
· Yetersiz veya aşırı yağlama
· Yağlayıcı madde içinde pislik olması
· Aşırı yük
· Rulman hasarı
· Yatak boşluğunun çok az olması
· Sızdırmazlık elemanlarının aşırı sürtünmesi
Bakımı :
Gerektiği gibi yağlanarak pislik ve nemde korunan rulmanlarda aşınma görünmez. Yağ kaçakları ve korozyona sebep olabilecek sıvı ve gazların nüfusunu engelleyip engellemediklerine bakarak gözden geçiririz. Gerektiğinde yeniden yağlama yapılır. Yeniden yağlama, makinanın önceden planlanmış durdurulma periyotlarında yapılır.
Rulman Kullanımı, Korunması, Bakım, Takma ve Sökme
İlk olarak hatırlatalım ki, takma sırasında iç bileziğe kuvvet uygulanır. Aksi taktirde rulman deforme olabilir veya özel durumlar için takma yöntemi vardır. Basınçlı yağ yöntemi, özellikle büyük rulmanların montajlarında önem kazanır. Yine takma işlemi için kaldırma kıskaç veya maşaları, çakılar, tel askılar, yay askılar rulman tipine ve rulmanı konumlandırılırken alacağı pozisyonu ayarlamak için kullanılır. Montajdan hemen sonra preslenme, daha önce de belirtildiği gibi önemli olup, parçalarına ayrılabilen rulmanlar parça parça greslenir. Kısaca ifade etmek gerekirse, rulmanların montajında, hangi montaj aletlerinin, hangi rulman tipinde kullanılacağını ve nasıl tatbik edileceğini bilmek rulmanın ömrü açısından son derece önemlidir ve bu konuda düzenlenmiş rulman bakım kitaplarından faydalanarak yetenekli teknisyenler tarafından rulmanların montajı yapılmalıdır.
· Sıkı geçirilmesi gereken rulman dış bilezikleri, genelde soğuk monte edilir. Ancak iç bilezik sıkı geçirilmişse, duruma göre sıcak veya soğuk montaj mümkündür.
· Rulmanlar takılırken, milin oturma yerleri çapaklar temizlenir, çap toleransları kontrol edilir. Hasarlı sızdırmazlık elamanları yenilenir.
· Yeni rulman montaj öncesine kadar ambalajdan çıkarılmaz. Dış bilezik ve iç bilezik yüzeyleri petrol esaslı bir çözücü (mazot vb.) ile yıkayın.
· Temiz bir çalışma ortamı yaratılır.
· Kullanılmış rulmanları montajdan önce bütünüyle temizleyin, ancak montajdan sonra takılmış sızdırmazlık elamanı varsa bunları yıkamayın, zarar verebilir.
· İlk yağlamada, rulman içi tamamen yağlanır, yatağın ise en fazla yarısına kadar doldurulur. Kapaklı rulmanlarda %25-35’i yağlanır. Elektrik motorları için özel presler kullanılır.
· Isıtma işlemi gerekiyorsa yapılması gerekenler aşağıda verilmiştir.
- 1250 C üzerinde ısıtmayın.
- Isıtma için ısıtma dolabı, ısıtma halkaları veya yağ banyosu kullanılabilir.
- Örtme veya conta kapaklı rulmanlar ısıtılmamalıdır.
- Bir rulman, açık alevle asla ısıtılmamalıdır.
· Konik makaralı rulmanların montajında belirli bir boşluğa (eksenel itmeye) veya ön gerilmeye ayarlanmalıdır.
Rulmanlar sökülürken,
· Mecbur kalmadıkça zarar görmemiş rulmanı sökmeyin, sökerseniz milleri uygun şekilde destekleyin, rulmanı pisliklerden koruyun, tekrar kullanılacak olan rulmanların mil üzerindeki eksenel ve açısal konumuna dikkat edilmeli ve gerekirse rulman yönünü belirlemek için markalama yapılmalıdır.
· Sökmeye başlamadan önce gerekli malzemeleri hazırlayın ve teknik resmini tekrar gözden geçirin, sökme işlerinde mekanik, hidrolik, basınçlı yağ ve ısıtma sistemleri kullanılır.Yöntem rulman büyüklüğüne bağlıdır. Küçük rulmanlar mekanik olarak çektirme yoluyla sökülebilir, özellikle silindirik delikli rulmanları sökerken kullandığımız çektirmeleri iç bilezikten tutarak çekilir. Çektirmenin uygun bir şekilde merkezlendiğine dikkat edin. Kendi kendine merkezlenen çektirmeleri kullanmak en iyisidir. Eğer çektirme iç bileziğe tutturulmuyorsa dış bileziğe tutturun, fakat bu durumda rulman hasar görebilir.
· Faturası olmayan rulmanlar sökülürken çekiç darbeleriyle sökmek mümkündür, fakat çekicin yumuşak bir madenden olması, vurma esnasında küçük parçaların kopmaması için önemlidir.
· Hem mile hem de yatağa sıkı geçmiş parçalarına ayrılamayan rulmanların sökülmesinde en iyi yol, rulmanları yataktan mille birlikte çıkartmaktır. Bu işlem esnasında yuvarlanma elemanlarına kuvvet gelmesi önlenmiş olur.
· Ulaşılması zor yatak yerleri için parçalarına ayrılabilir yataklar tercih edilir.
· Konik delikli rulmanların sökülmesinde rulman küçükse çektirmelerle sökülebilir, orta büyüklükteki rulmanların sökülmesinde hidrolik aletler kullanılır.
Rulman Sembolleri
Rulmanın son iki rakamı rulman iç çapını verir. 10 mm’den küçük çaplarda iç çap direkt olarak yazılır. 03’den sonra son rakam 5 ile çarpılır.
96*5 = 480, en yüksek iç çaptır.
Standart dışı bir rulman için; 6202 / 15.875 ® d =15,875 mm.
Rulman Tip Sembolleri
O : Çift sıra eğik bilyalı rulmanlar
1 : Oynak bilyalı rulmanlar
2 : Çift sıra oynak makaralı rulmanlar
3 : Konik makaralı rulmanlar
4 : Çift sıra bilyalı rulmanlar
5 : Eksenel sabit bilyalı rulmanlar
6 : Tek sıra sabit bilyalı rulmanlar
7 : Tek sıra eğik bilyalı rulmanlar
8 : Silindirik makaralı eksenel rulmanlar
N : Silindirik makaralı rulmanlar
Kılavuz faturanın tertip şekline göre bir veya iki harf eklenir.
NJ, NU (NUP=her iki taraftan gelen yükleri gösterir), NA, NK iğneli rulmanlar
N, NU sadece radyal yük taşır.
NJ, iç bileziğin bir tarafında flanş vardır. Tek yönde gelen eksenel yük taşır.
Diğer önemli semboller -Yuvarlanma elemanları için –
RB : Bilya, örneğin; RB-3,75
RC : Silindirik makara, örneğin; RC: 8x12
RN : İğne
RS : Oynak makara
RT : Konik makara
Rulman Sonekleri
· C1 / C2 / C3 / C4 / C5 : İç boşluk
· E : Değiştirilmiş iç çap
· 6206 E : Bilyalara normalden daha büyük olan tek sıra sabit bilyalı rulman
Kafes sistemleri için
P : Polyamid kafes
J : Çelik banttan preslenir kafes ( sertleştirilmemiş)
H : Çelik banttan preslenir kafes ( sertleştirilmiş)
F : Makinada imal edilmiş çelik veya döküm kafes
L : Makinada işlenmiş hafif metal alaşımlı kafes
T : Dokuma teknoloji plastik malzemeden (fenoplast) masif kafes
Y : Bronz plakadan preslenmiş kafes
· RS : Bir taraftan plastik conta kapaklı
· 2RS : RS sızdırmazlık kapakları rulmanın her iki tarafında
· S0 / S1 / S2 S3 S4 : Çalışma sıcaklıkları
· Z : Yatağın bir tarafından metal kapak ( temassız sızdırmazlık )
· ZZ : Yatağın her iki tarafından metal kapak ( temassız sızdırmazlık )
Rulmanların Sınıflandırılması
1. Yük taşıma şekline göre
- Radyal yataklar
- Eksenel yataklar
2. Yuvarlanma elemanının yapısına göre
- Bilyalı
- Makaralı (silindirik, konik, fıçı ve iğne )
3. Yuvarlanma elemanının yerleştirilmesine göre
- Sabit bilyalı (tek sıralı ve çift sıralı)
- Oynak bilyalı
- Eğik bilyalı ( tek ve çift eğik bilyalı )
- Silindirik makaralı
- Oynak makaralı
- Konik makaralı
Kaynak
motorhocası adlı üyeden alıntı
bisiklet hobimde bu tür rulmanlar kullanmıştım. Akışkanlıkları ciddi oranda iyiydi. Ben rulmanları skf olanlarla değiştirdim. Ama o verdiğin sayı standart bir ölçüyü belirtiyor 6301
